مناظره قرائت هاي مختلف از قرآن با حضور دكتر جعفر نكونام و دكتر محمد محمد رضايي به عنوان دو طرف مناظره و دكتر عبدالهادي فقهي زاده به عنوان مدير جلسه در نمايشگاه بين المللي قرآن برگزار شد.
دكتر محمد محمد رضايي در ابتدا قرآن را كتاب هدايت دانست و گفت: قرآن معجزه جاودانگي پيامبر، كتابي كه سراسر نور و روشنايي است و نورانيتش در تمام اعصار تلالو مي كند، امروزه ديدگاه هاي مختلفي درباره فهم قرآن مطرح است. وي تفسير را به معناي روشن كردن و روشني بخشيدن معنا كرد و گفت: همه مي دانيم كه قرآن نور است و خاصيت نور اين است كه نور روشن بوده و روشني بخش نورهاي ديگر است، اما همين نور قول ثقيل نيز هست. قول ثقيل به تفسير احتياج دارد. چشم تيز بين مي خواهد تا فهم صائبي از قرآن پيدا كند. براي نمونه خورشيد روشن است؛ اما كسي كه بيناييش كم است، آن چنان كه بايد نمي تواند از آن استفاده كند.
محمد رضايي با بيان اينكه انسان ها با فهم هاي مختلف مخاطب قرآن هستند، اظهار كرد: زماني كه خالق انسان با انسان سخن
مي گويد، انسان ها بر اساس ظرفيت وجوديشان مي توانند فهم هايي از قرآن داشته باشند، اما در نهايت اين فهم ها متفاوت از هم نيستند. اين استاد دانشگاه تصريح كرد: يكي از منابع تفسير قرآن خود قرآن است و اميرالمومنين (ع) در اين باره مي فرمايند: برخي از آيات با برخي ديگر به سخن در مي آيند و معناي خود را مي فهمانند. وي مبناي ديگر را سنت معصومين(ع) برشمرد و اضافه كرد: قرآن عهده دار تبيين تمامي مباني دين است، اما توضيح اين مباني به دست پيامبر(ص) سپرده شده است و در اين زمينه به آيه «وَ اَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِم» (نحل، 44) اشاره كرد.
محمد رضايي در ادامه مثالي براي توضيح قرآن از سوي پيامبر آورد كه اين چنين بود: در قرآن خوانده مي شود: و اقيموا الصلاة...،يعني نماز را به پا داريد؛ اما احكام جزئي اين صلاة را معصومين(ع) بيان كردند.
اين استاد دانشگاه مبناي ديگر تفسير را عقل مطرح كرد و گفت: منظور از عقل، عقل برهاني است كه با آن خدا را ثابت مي كنيم و از نظر دين اين عقل حجيت دارد. وي به مباني قرائت هاي مختلف اشاره كرد و افزود: مراتب طولي و عرضي قرآن يكي از اين مباني بوده و ما در اين زمينه روايات بسياري داريم كه قرآن داراي بطون است و در برخي روايات تا 70 بطن را برشمردند. در قرآن الفاظي به كاربرده شده كه داراي مراتب مختلفي هستند. براي نمونه در قرآن واژه نهي از پرستش بتان را مي خوانيد. نهي خداوند مي تواند مراتب مختلفي داشته باشد. يك مرتبه آن اين است كه بت هاي ظاهري را نپرستيد. مرتبه بعدي اين است كه انسان نبايد تسليم خواسته هاي نفساني خود شود و در مرتبه بالاتر اين است كه انسان به غير از خدا نبايد التفات داشته باشد. نهي از بت ها حتي به معناي غفلت از خدا هم به كار رفته است. محمد رضايي ادامه داد: عبادت بطن هاي مختلفي دارد. يك باطن آن اين است كه انسان در دل و جانش در برابر خدا كرنش كند و از آن بالاتر اين است كه انسان خود را در برابر خداوند هيچ بشمرد.
اين استاد دانشگاه تاكيد كرد: قرآن فهم هاي مختلفي دارد كه همه در طول هم است و همه آنها از ظاهر قرآن مي گذرد و ظاهر مجرايي براي باطن قرآن است و اين همان مبنايي است كه قرآن و نيز عقل از آن دفاع مي كنند.وي در ادامه به آيه «لايَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ» (واقعه، 79) اشاره كرد و گفت: قرآن داراي مراتبي است و «مطهرون» در اين آيه اشاره به ائمه معصومين(ع) دارد. وي افزود: مفاهيمي كه خودشان درجه پذير است، داراي بطن اند. مانند نور كه يك مرتبه از نور، خورشيد است و مرتبه ديگر از نور، نور شمع است. درجه پذيري مفاهيم به حكم عقل است. نمي توان فهم امير مومنان (ع) را با فهم عرب بياباني يكي دانست. ايمان از ديگر مفاهيم درجه پذير است. ايمان همه افراد يكسان نيست. محمد رضايي همچنين مبناي ديگر قرائت هاي مختلف را مبناي هرمنوتيكي برشمرد و اضافه كرد: هرمنوتيك به معناي علم تفسير يا هنر تفسير است. در اين علم دو ديدگاه شاخص است: يكي از اين ديدگاه ها
اين است كه مولف آن متن پروسه اي را طي مي كند تا به نگارش متن دست يابد. اين ديدگاه چالشي با فهم قرآن ندارد. وي ديدگاه ديگري را در هرمنوتيك مطرح كرد و گفت: ديدگاه فلسفي هايدگر اين است كه تفسير مستلزم پيش فرض است. هر كس با يك پيش فرض به سراغ فهم قرآن مي رود. اين استاد دانشگاه اظهار كرد: امروزه برخي از متفكران تحت تاثير ديدگاه فلسفي هستند و اعتقاد دارند كه همه چيز احتمالي و ظني است و هيچ چيز قطعي وجود ندارد؛ اما بايد گفت: دلايل محكمي براي اين نظريه وجود ندارد.
محمد رضايي در نقد اين تفكر ادامه داد: شما چطور به مسلمات دانش هرمنوتيك پي برديد؛ اما به مسلمات قرآن پي نبرديد. وي مبناي زباني، تجربي و تكامل معرفتي ديني را سه مبناي ديگر از قرائت هاي مختلف قرآن كريم دانست.دكتر نكونام، طرف ديگر اين مناظره، از تفسير تعريفي ارائه داد و اظهار كرد: تفسير به معناي كشف مراد الهي است و اين براي مخاطبان قرآن مكشوف بوده است و لذا آنان نياز به تفسير نداشتند؛ اما بر اثر گذشت زمان و فقد قراين نياز به تفسير پديد آمد؛ بنابراين نياز به تفسير امري عارضي است؛ نه اين ذات آيات قرآن مبهم و نيازمند تفسير باشد.وي در ادامه بيان كرد: ادله اي كه براي نيازمندي قرآن به تفسير ائمه(ع) ياد شده است، مخدوش است. استناد به آيه «إِنَّا سَنُلْقي عَلَيْكَ قَوْلاً ثَقيلا» (مزمل، 5) مبني بر اينكه قرآن فهم قرآن ثقيل است، صحيح نيست. در سياق اين آيه هيچ قرينه اي كه اين معنا را تاييد كند، به چشم نمي خورد. اين استاد دانشگاه اضافه كرد: ثقيل بودن در اين آيه به قرينه سياق كه در آن پيامبر اسلام(ص) به صبر و شكيبايي در مقابل مشركان مكه مي شود، به معناي مسئوليت سنگيني است كه بر عهده پيامبر گذاشته شده بود، مبني بر اينكه قومش را انذار كند.
وي درباره «ِ وَ اَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِم» گفت: هرگز اين آيه دلالت ندارد، بر اينكه مراد آيات قرآن مبهم است و پيامبر(ع) وظيفه دارد، آن را بيان كند. تبيين در اين آيه بر خلاف معناي امروزي اش
كه به معناي تفسير است، به ابلاغ است، نه تفسير؛ چنان در موارد ديگر قرآن به همين معنا به كار رفته است؛ نظير: يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فيهِما إِثْمٌ كَبيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما اَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما وَ يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ (بقره، 219). در اين آيه چنين نيست كه ابتدا يك عبارت مشكلي آمده و بعد توضيحش ذكر شده باشد. عبارت « كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ » به اين معناست كه اين گونه خداوند آياتش را ابلاغ مي كند. بنابراين بايد چنان كه علامه طباطبايي اظهار داشته، بگوييم: قرآن در دلالتش بر مقاصد مستقل از بيان و توضيح پيامبر(ص) و ائمه(ع) است.
البته ترديدي نيست كه عترت و سنت عدل قرآن به شمار مي روند و حجيت دارند و بايد آنچه را كه در قرآن نيامده است، از پيامبر(ص) و ائمه(ع) گرفت. به تعبير علامه طباطبايي جزئيات و تفاصيل احكام كه در قرآن نيامده، بايد از معصومين(ع) فرا گرفته شود.
